Situering probleem racisme en antroposofie

Het onderwerp of er al dan niet sprake is van racisme en discriminatie in Rudolf Steiners gedachtengoed is er een dat te pas en te onpas wordt aangehaald als de naam van de grondlegger van de antroposofie valt.
De laatste 20 jaar is de stroom van kritiek op Steiners denigrerende uitspraken over onder andere Afrikanen, Indianen en Joden (zelfs de Fransen moesten het ontgelden) zienderogen toegenomen.

In Nederland bereikte midden jaren 90 de racismediscussie rond Steiner een hoogtepunt doordat twee ouders openlijk vragen begonnen te stellen rond de rassenleer die hun kinderen op de lagere school kregen voorgeschoteld. Toen de ouders naar steinerschoolse traditie op een ’steiner’ muur van onwil botsten en geen antwoord kregen, besloot een van hen, Toos Jeurissen, een schotschrift te publiceren over racisme op de steinerschool. De kritische brochure met als titel ‘Uit de Vrije School geklapt’ deed heel wat stof opwaaien binnen de steinerschoolbeweging. Temeer doordat ene Jaap de Boer, voorzitter van de Bond van Vrije Scholen (steinerscholen), het voorwoord had geschreven. Voor Jaap, hoe kan het ook anders, viel het doek van het steinerschooltoneel toen definitief.

Maar het was niet alleen het geval Oprinsen/Jeurissen. Er waren in 1996 ook nog de in een radio-uitzending gedane uitspraken van de vice-voorzitter van de Antroposofische Vereniging in Nederland, Christof Wiechert, die een storm van verontwaardiging hadden veroorzaakt. Wiechert had het nodig gevonden om Nederland via de radio (etherkrachten?) deelgenoot te maken van enkele cliché vooroordelen over Afrikanen. Ook liet hij weten dat hij de uitspraak van Steiner dat ‘het geleidelijk verdwijnen van de Indianen een kosmische noodzaak is’ niet zwaar beladen vond. Wiechert wees op het verschil tussen het contact van Europeanen met enerzijds Afrikanen en anderzijds Indianen. De eersten werden sterker, de tweeden gingen ten onder. Dit in ogenschouw nemende, vond Wiechert de gedachte achter de kosmische rassenleer van Steiner meer begrijpelijk. Het publiek had dit anders begrepen, namelijk als onverdund racisme. De Antroposofische Vereniging kwam onder vuur omdat haar vice-voorzitter er wel heel extreme ideeën op nahield. Ook binnen de vereniging rommelde het en men had letterlijk het land aan Wiechert. In de meeste organisaties verdwijnt iemand die een ongelooflijke blunder maakt achter de coulissen. In de Antroposofische Vereniging heeft men de uitspraken van Wiechert ondersteund (ofwel beloont men er blunderaars) door hem promotie te laten maken. Wiechert werkt al enkele jaren als leider van de pedagogische sectie van het Goetheanum: de antroposofische hogeschool in Zwitserland. In die context is hij het voorbije schooljaar in Belgische steinerscholen nog onderzoek komen verrichten naar de samenhang tussen ‘fysisch meetbare en menskundige aspecten’ bij lagereschoolkinderen. Als Wiechert dat ook op zo’n bevooroordeelde manier doet zoals hij over Afrikanen en Indianen spreekt in het interview met de Humanistische Omroepstichting, mogen er vragen bij het onderzoek worden gesteld.

Maar goed, de Nederlandse antroposofen hadden Wiechert in veiligheid gebracht en besloten om de publieke opinie te temperen een commissie ‘Rudolf Steiner en het vraagstuk van de rassen op te richten’. De commissie, uitsluitend bestaande uit antroposofen (’anderen begrijpen niets van Steiner’ klonk het) waarvan de meesten Steiner als ongenaakbaar zien, zou onderzoeken of er sprake is van discriminatie of racisme in Steiners werken. In 2000 was de commissie klaar. Conclusie: er staan volgens de commissie 16 citaten in het werk van Steiner die als discriminerend kunnen worden opgevat. Case closed?

In Nederland voorlopig wel. In Duitsland echter valt de discussie niet stil. De antroposofen weten in 1999 via een rechtszaak het kritische boek ‘Schwarzbuch Anthroposophie - Rudolf Steiners okkult-rassistische Weltanschauung‘ van de bekende journalist Michael Grandt en zijn broer Guido nog wel de weg naar de boekhandel te versperren, maar kunnen niet voorkomen dat de auteurs in 2001 ‘Waldorf Connection’ uitgeven: een alternatief voor het verboden boek.

Ook de Aktion Kinder der Holocaust houdt de antroposofen sinds 1996 scherp in het oog en heeft zelfs een aparte rubriek ‘antroposofie’ gemaakt. Van 1996 tot op vandaag verschenen op haar website bijna 40 artikelen over antroposofie en racisme. De AKdH, onder voorzitterschap van Samuel Althof, diende vorig jaar klacht in tegen de Rudolf Steiner Verlag, die de werken van Steiner uitgeeft. AKdH wil een verbod op het verspreiden van het boek GA32 van Steiner, dat racistische inhoud zou bevatten. Het gaat dan meer bepaald om deze uitspraak van Steiner:

‘Het Jodendom als zodanig heeft zichzelf overleefd, heeft geen bestaansrecht meer in het moderne leven der volkeren, en dat het desondanks behouden is gebleven, is een wereldhistorische fout waarvan de gevolgen niet konden uitblijven.’

‘Das Judentum als solches hat sich längst ausgelebt, hat keine Berechtigung innerhalb des modernen Völkerlebens, und dass es sich dennoch erhalten hat, ist ein Fehler der Weltgeschichte, dessen Folgen nicht ausbleiben konnten.’

Wie enige empathie heeft, kan waarschijnlijk wel begrijpen dat dit voor Joden wel eens kwetsend kan overkomen. Het lijkt sterk op een van de vele voorzetten die de nazi’s uiteindelijk maar voor het inkoppen hadden.

Uiteindelijk heeft de Rudolf Steiner Verlag besloten om het uitgeven van GA32 uit te stellen tot duidelijk is op welke manier ze zonder strafrechterlijk te worden vervolgd, de bewuste passage kunnen behouden, eventueel met annotatie.

Het laatste over Steiners antroposofie en racisme is zeker niet gezegd.

Overgenomen van Ramon DJV op www.steinerscholen.com